مهمترین عواملی که باعث کاهش ارزش روزه می شوند عبارت اند از:

1. افكار ناپسند

روزه ظاهرى همان خوددارى ارادى و مطیعانه از خوردن اغذیه است ، ولى روزه نفس ، عبارت است از: خوددارى حواس پنجگانه از افعال ناستوده و خوددارى دل از نیت هاى پلید.

قلب انسان روزه دار باید همسو با خود صائم باشد؛ آدم روزه دار از بسیارى از كارها خوددارى مى كند؛ قلب او هم باید به خاطر حفظ حریم روزه از افكار آلوده و عصیان آمیز پرهیز و اجتناب نماید و هر گونه افكار ناپسند را از سر خود بیرون كند. امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) فرمود: روزه قلب از اندیشه روى آوردن به گناه از روزه شكم از خوردن غذا برتر است . (1)

همچنین آن حضرت (علیه‌السلام) فرمود: روزه قلب بهتر از روزه زبان و روزه زبان بهتر از روزه شكم است .(2)

2. لقمه ناپاك و اثر آن

روزه باید با لقمه پاك و بدور از هر گونه شبهه گرفته شود، بنابراین چنانچه انسان بدون توجه و رعایت حلال و حرام و لقمه شبهه ناك روزه بگیرد، روزه از ارزش و اعتبارى كه شرع برایش تعیین كرده برخوردار نخواهد بود.

اهتمام به خوردن حلال و پرهیز و اجتناب از حرام خوارى یكى از نشانه هاى بارز پیروى از خط حق است .

پیامبر اكرم (صلی‌الله‌ علیه و آله) فرمود: واى به حال كسى كه روزه خود را با غذاى حرام افطار كند ( حلیة الابرار، بحرانى ، ج 1، صص 219، 345)؛ آرى ، روزه، با غذاى حلال، روزه راستین است .

پیامبر (صلی‌الله‌ علیه و آله) فرمود: چهار چیز موجب تباهى روزه و بطلان كارهاى خیر مى شود، یكى از آن چهار چیز نمامى سخن چینى است

3. سخن چینى

نمامى ، به نوبه خود از عوامل كاهش ارزش روزه است و اثرات و پیامدهاى خطرناكى دارد؛ از جمله :

الف) كاهش اعتبار روزه :

پیامبر (صلی‌الله‌ علیه و آله) فرمود: چهار چیز موجب تباهى روزه و بطلان كارهاى خیر مى شود، یكى از آن چهار چیز نمامى سخن چینى است .(3)

ب) عذاب قبر:

در رهنمودهاى پیامبر (صلی‌الله‌ علیه و آله) به امیرالمؤ منین (علیه‌السلام) آمده است : یا على! از غیبت و نمامى بپرهیز؛ زیرا غیبت، روزه را از پا در مى آورد و سخن چینى نیز باعث عذاب قبر است .(4)

4. عاق والدین

روزه دار علاوه بر انجام واجبات و مستحبات و ترك مبطلات روزه و احیانا مكروهات ، باید از هر گونه والدین آزارى بپرهیزد؛ روزه كسى كه والدین او از وى ناراضى هستند، ارزشى ندارد.(5)

در قرآن مى خوانیم : خدا مقرر داشت كه : جز او را نپرستید و در حق پدر و مادر خود نیكى كنید نیكوكار باشید و آنگاه كه هر دو یا یكى از آنها با پیرى رسیدند نسبت به آنها كم لطفى نكنید حتى به آنان اف نگویید؛ آنان را نیازارید؛ فروتنى خود را در برابرشان اظهار كنید و بگوئید: خدایا آنان را مورد رحمت خویش قرار ده چنانكه آنان ما را در كودكى مان مورد رحمت خویش داشتند(6).

صاحب مجمع البیان در تفسیر جوامع الجامع ذیل آیه فوق ، یادآور مى شود: وقتى انسان از گفتن اف در مقابل پدر و مادر نهى شده باشد، به طریق اولى نمى تواند نسبت به آن دو آزار و اذیت بیشتر روا دارد.(7)

امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: كمترین نافرمانى اف گفتن به پدر و مادر است و اگر خدا مى دانست چیزى كمتر از اف موجب رنجش والدین مى شود، بدون شك از آن نهى مى كرد. همچنین در قرآن كریم آمده است : آنان را به نام صدا نكن(8).

سید بن طاووس آن عالم بى نظیر، پس از مهیا كردن كفن و تعیین محل دفن خود در قسمت پایین پاى پدر و مادر، مى گوید: مى خواهم مادامى كه در قبر هستم سرم ، پایین پاى پدر و مادرم باشد، زیرا پروردگار متعال مى فرماید: در برابر پدر و مادر باید فروتن باشى و در حق آنان باید احسان كنى با رحمت و مهربانى خاصى فروتنى خود را در برابرشان ظاهر كنى(9)و در آیه اى دیگر مى خوانیم :؛ در حق والدین خود احسان كن .(10)

انسان هیچ گاه نباید پدر و مادر خود را مورد آزار و اذیت قرار دهد، زیرا احترام آن دو هیچ گونه محدودیتى ندارد. لذا رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه و آله) فرمود(11) كسى كه پدر و مادر را غمگین سازد، عاق والدین شده است .

بدیهى است كه عاق والدین مساله اى بس مهم و یكى از گناهان كبیره است . امام صادق(علیه‌السلام) فرمود:(12)عاق والدین شدن یكى از گناهان كبیره است؛ زیرا خداوند حكیم آدم عاق شده را گناهكار شقى قرار داده؛ كیفر عاق والدین در همین دنیا گریبان انسان را مى گیرد.

پیامبر اكرم (صلی‌الله‌ علیه و آله) فرمود:(13) عقوبت سه گناه ، بدون آنكه به آخرت موكول شود در دنیا ظاهر مى گردد؛ عاق والدین ، ستمكارى در حق مردم و كفران احسان.

امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: پنج نفر واجب النفقه انسان هستند؛ بنابراین نمى توان مالیات واجب ، از جمله زكات را به آنان داد. آن پنج نفر عبارتند از: پدر، مادر، فرزند، مملوك، همسر؛ زیرا اینان عیال آدمى هستند و واجب النفقه اند

چند نكته

1. پدران سه گانه : پیامبر اكرم (صلی‌الله‌ علیه و آله): براى هر كسى ، سه گونه پدر، معرفى كرده است . آن حضرت فرمود: پدران سه دسته اند: پدرى كه ترا به دنیا آورد، پدرى كه به تو همسر داد كه تو را علم و دانش آموخت(14).

2. نظر اعتراض آمیز و خشم آلود: امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: كسى كه به والدین خود به گونه اى خشم آلود بنگرد، گرچه آن ها در حق وى ستم كرده باشند، نماز او پذیرفته نمى شود (15).

با توجه به فرمایش امام صادق (علیه‌السلام) یكى از شرایط نماز در پیشگاه خدا نگهداشتن حرمت والدین است . از آنجایى روزه بعد از نماز در اسلام بسیار مورد توجه مى باشد باید از شرایط و خصوصیات آن نیز باشد.

3. نفقه والدین : از امام صادق (علیه‌السلام) پرسیدند: نفقه كدام یك از بستگان بر آدمى لازم و واجب است ؟ فرمودند: پرداخت نفقه والدین ، فرزند و زن بر مرد واجب است .

امام صادق (علیه‌السلام) در جاى دیگر فرمود: پنج نفر واجب النفقه انسان هستند؛ بنابراین نمى توان مالیات واجب ، از جمله زكات را به آنان داد. آن پنج نفر عبارتند از: پدر، مادر، فرزند، مملوك ، همسر؛ زیرا اینان عیال آدمى هستند و واجب النفقه اند(16).

5. تكبر و عجب

یكى از آفات روزه از رذائل اخلاقى خود بزرگ بینى و تكبر فروشى است . تكبر اولین معصیتى است كه در برابر خدا صورت پذیرفته است .

تكبر، چیزى است كه از آن به عنوان اصول ریشه هاى كفر، یاد شده است(17).

سرچشمه و ریشه كفر سه چیز است : حرص ، تكبر و حسد(18). تكبر نه تنها زشت ترین اخلاق است بلكه از بزرگترین گناهان مى باشد.(19)

عجب ، در بسیارى از موارد به معناى تكبر است ، ولى گاهى به معنى خودپسندى و خودبرتربینى است ، عجب آن است كه آدمى دیگران را به حساب نیاورد و موارد ارزش‌هاى آنها را نادیده بگیرد، امام صادق (علیه‌السلام ) فرمود: كسى كه براى دیگران، ارزشى قائل نشود، داراى عجب است .(20)پس عجب یك صفت منفى اجتماعى است كه انسان خود را مى پسندد و براى دیگران مؤ لفه ستودنى قائل نیست .

پی نوشت ها:

1. غررالحكم ، شماره 5873.

2. همان ، شماره 5874.

3. ر.ك : حر عاملى ، وسایل الشیعه ، ج 7، ص 21.

4. ر.ك : طبرسى ، جوامع الجامع ، ج 1، ص 103.

5. وقایع الایام ، خیابانى ، صیام ، ص 431.

6. بنى اسرائیل : 22-25.

7. جوامع الجامع ، ذیل آیات فوق .

8. جوامع الجامع ، ذیل آیات فوق .

9. اسراء 24.

10. بقره : 83.

11. روضة المتقین ، ج 12، ص 249.

12. بحار الانوار، ج 74، ص 74.

13. بحار الانوار، ج 75، ص 275.

14. مواعظ العددیة ، ص 63، ثلاثیات .

15. بحار الانوار، ج 74 ص 61.

16. وسایل الشیعه ، ج 15، ص 237.

17. مستدرك ، ج 2، ص 309.

18. ر.ك : تزكیة النفس ، مبحث كبر.

19. ر.ك : تزكیة النفس ، مبحث كبر.

20. صدوق ، معالى الاخبار، ص 244.

بخش عترت و سیره تبیان

منبع:

صفاى باطن در پرتو رمضان

سید محمد شفیعى